İnsan vücudu karmaşık bir mekanizma, Bir an olsun durmadan uyum içinde çalışan bir makineye benzeyen vücudumuzdaki işlevlerin bu kadar uyumlu yürütülmesini sağlayan da hormonlardır. İşte tüm bu hormonlar, endokrin sistem adı verilen ve pek çok farklı bez ile organdan oluşan bir merkezden üretilir. Endokrin tarafından üretilen hormonlar, tüm vücudumuza yayılmaktadır.
Endokrin sistemi farklı farklı alt merkezlerden oluşsa bile aslında ortak bir çalışma yürüttüğü için tek bir ana merkez olarak kabul edilir. Her bir bez tarafından üretilen her bir hormonun vücudumuzun için ayrı bir görevi vardır. Üstelik bu görevler gerçek anlamda hayati işlevleri tetiklemektedir. Gelin endokrin nedir yakından bakalım ve bu sistemden üretilen hormonların görevlerini görelim.
Temel bir tanım yaparak başlayalım; Endokrin nedir?
Vücudumuzun maruz kaldığı iç ve dış koşullara yanıt veren bir merkez olan endokrin sistem, bu iletişimi üretilen hormonlar sayesinde kurar. Endokrin sistem içerisinde hormon reseptörleri, iç salgı bezleri, hormonlar ve hormon üreten dokular bulunur. Yani endokrin, vücudumuzda hormon üretimi gerçekleştiren tüm bez ve organların bulunduğu sistemin genel adıdır.
Kısaca endokrin sistemin görevlerine bakalım:
- Metabolizmayı düzenler.
- Su ve elektrolit dengesini sağlar.
- İç dengeyi korur.
- Hücrelerin üretimini sağlar.
- Hücrelerin büyümesini sağlar.
- Vücudun stres gibi dış etkenlere verdiği tepkileri kontrol eder.
- Üremeyi kontrol eder.
- Sindirim sistemini düzenler.
Endokrin sistem, çok daha yavaş çalışan ama bu sayede vücudumuzda en hassas düzenlemeleri gerçekleştiren hormonları salgılar. Sinir sistemi ile arasındaki en temel fark budur. Sinir sistemi hızlı hareket eden ve vücudumuzda hızlı değişiklikler yapan kimyasallar salgılar ama endokrin sistem, çok daha ince ayarlar için gereklidir.
Endokrin sistem nasıl çalışır?
Endokrin sistemde bulunan epifiz bezleri, böbrek üstü bezleri, hipofiz bezi, timus bezi, tiroid bezi, paratiroid bezleri gibi bezler ve testisler, yumurtalıklar, hipotalamus, pankreas, kalp, mide gibi organlar tarafından salgılanan hormonlar, hücreler arası boşluğa salgılanır. Salgılanan hormonlar kılcal damarlara, oradan da dolaşım sistemine geçer ve bu yolu kullanarak da hedef organlara ulaşırlar. Hormonun gönderildiği hedef organın sahip olduğu reseptörler de protein molekülleri ile hücrelerde fizyolojik değişiklikler yaparlar.
Endokrin sistemde bulunan bezlerden bazıları ve ürettikleri hormonlar:
- Böbrek üstü bezleri
- Hipotalamus ve hipofiz bezi
- Cinsiyet bezleri
- Tiroid bezi
- Pankreas
- Paratiroid bezi
Böbrek üstü bezleri:
- Kortizol;
- Stres yönetiminden sorumludur.
- İnsülin ile birlikte çalışarak proteini glikoza dönüştürür.
- Kan basıncını dengeler.
- Protein, karbonhidrat ve yağ kullanımını yönetir.
- Uyku döngüsünü düzenler.
- Tuz – su dengesini kontrol eder.
- Aldesteron;
- Sodyum – tuz dengesini kontrol eder.
- Adrenalin ve noradrenalin:
- Kan basıncını arttırır.
- Kalp atış hızını arttırır.
- Glikojeni glikoza çevirerek kaslara enerji verir.
Hipotalamus ve hipofiz bezi:
- ADH;
- Vücuttaki sıvı dengesini sağlar.
- İdrar ile su atılmasını azaltır.
- Oksitosin;
- Rahim kasılmasını sağlar.
- Süt salgılanmasını sağlar.
- Büyüme hormonu;
- Hücrelerin büyümesini sağlar.
- Hücre bölünmesini sağlar.
- Ergenlik döneminde salgılanır.
- Prolaktin;
- Meme kanallarının gelişmesini sağlar.
- Süt üretimini sağlar.
- Tiroid uyarıcı hormon;
- Tiroid bezinden hormon salgılanmasını sağlar.
- Adrenokortikotropik hormon;
- Böbrek üstü bezlerini uyarır.
- Lüteinleştirici hormon;
- Yumurtalıkları ve testisleri uyarır.
- Folikül uyarıcı hormon;
- Kadınlarda östrojen üretimini sağlar.
- Erkeklerde sperm hücrelerini uyarır.
Cinsiyet bezleri:
- Testosteron;
- Testislerden salgılanır.
- Erkek cinsiyet hormonudur.
- Spermatogenezi uyarır.
- Östrojen;
- Yumurtalıklardan salgılanır.
- Kadın cinsiyet hormonudur.
- Cinsiyet özelliklerini düzenler.
- Progesteron;
- Yumurtalıklardan salgılanır.
- Kadın cinsiyet hormonudur.
- Meme bezlerinin gelişmesini sağlar.
- Menstrual döngüyü düzenler.
- Plasenta oluşumunu sağlar.
Tiroid bezi:
- Tiroksin ve Triiyodotironin;
- Anabolik bir hormondur.
- Metabolizmayı uyarır.
- Hücresel işlevleri hızlandırır.
- Protein sentezini hızlandırır.
- Karbonhidrat ve yağ metabolizmasını uyarır.
- Kalsitonin;
- Kanda kalsiyum seviyesini düşürür.
- Kalsiyumun kemikten kana geçişini azaltır.
- Kalsiyumun kemikten kana geçişini arttırır.
Pankreas:
- Glukagon;
- Hiperglisemik bir hormondur.
- Glikojeni glikoza çevirir.
- Kan şekerini yükseltir.
- Yağ yakarak enerji olarak kullanılmasını sağlar.
- İnsülin:
- Kandaki glikoz seviyesini düşürür.
- Glikozu glikojene çevirir.
- Karbonhidrat metabolizmasını kontrol eder.
Paratiroid bezi:
- Parathormon;
- Kalsiyum seviyesini azaltır.
- Fosfor seviyesini arttırır.
- Kalsiyumun kemikten kana geçişini sağlar.
Dikkat edilmesi gereken endokrinoloji hastalıklarından bazıları:
- Devlik hastalığı
- Prolaktin yüksekliği
- Cushing hastalığı
- Obezite
- İnsülin direnci
- Tiroid hastalıkları
Devlik hastalığı:
Akromegali olarak da bilinen devlik hastalığı, büyüme hormonunun fazla salgılandığı durumlarda ortaya çıkar. Bu hastalık nedeniyle anormal bir boy uzaması meydana gelir. Eller, ayaklar, kafa ve çene büyür. Cinsel isteksizlik, adet düzensizliği gibi belirtileri vardır. Bulgular çok geç ortaya çıkabilir.
Prolaktin yüksekliği:
Prolaktin, kadınlarda doğum sonrası süt üretimini sağlayan hormondur. Ancak bazen gebelik durumu olmadan da salgılanabilir. Hipofiz adenomunun yanı sıra farklı ilaç kullanımları nedeniyle de yükselebilir. Çoğu zaman ilaç kullanımıyla kolayca tedavi edilebilir.
Cushing hastalığı:
Nadir görülen bir durum olan cushing hastalığı, kortizol hormonunun normalden daha fazla salgılanması sonucu oluşan bir hastalıktır. Tanı konulması zordur. Üst bölgede yağlanma, deride çatlama, adet düzensizliği, cinsel işlev bozukluğu, anormal şeker seviyesi gibi belirtileri vardır.
Obezite:
Pek çok farklı nedene bağlı olarak ortaya çıkabilen obezitenin temel nedenlerinden bir tanesi de hormon düzensizlikleridir. Obezite aynı zamanda hormon düzensizliklerinin nedeni de olabilir çünkü yağ dokusu, hormon kimyasallarını olumsuz etkileyebilir.
İnsülin direnci:
Yağ dokusunun artmasına bağlı olarak da gelişebilen insülin direnci hem hormon dengesizlikleri nedeniyle ortaya çıkabilir hem de hormon dengesizliklerine neden olabilir. İnsülinler işlevini yerine getiremediği için çok daha fazla üretilir ve diyabete evrilebilir.
Tiroid hastalıkları:
Tiroid bezinin fazla çalışması durumunda hipertiroid meydana gelir. Tiroid bezinin az çalışması durumunda ise hipotiroid meydana gelir. Her iki durum da geçici olabilir ancak bazı durumlarda kronik hale gelebilir ve etkileri son derece olumsuz olabilir. Pek çok farklı nedene bağlı olarak tiroid bezinde anormal çalışma meydana gelebilir.
Vücudumuzdaki temel hormonların üretildiği bez ve organların bulunduğu sistem endokrin nedir, görevleri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Anlattıklarımız yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tüm sağlık konularında olduğu gibi endokrin sistemi hakkında da en doğru ve size özel bilgiyi uzman bir hekimden almanız gerektiğini unutmayın.
